سنجش میزان موفقیت طرح های جامع مصوب منطقه آزاد کیش از منظر ذینفعان کلیدی

تاسیس مناطق آزاد تجاری به واسطه ی وضع قوانین و ضوابط ساده تر در مقایسه با سرزمین اصلی، با هدف جذب سرمایه گذاریهای خارجی، تسهیل صادرات و انتقال فناوری از اواخر ده? شصت در دستور کار دولت ایران قرار گرفت. جزیره ی کیش در سال 1368 به عنوان اولین منطقه ی آزاد تجاری – صنعتی انتخاب شد. در کنار کارکرد تجاری - صنعتی، جزیره ی کیش به دلیل پیشینه ی خود قبل از انقلاب از نظر گردشگری نیز اهمیت یافت. عملکرد جزیره ی کیش به عنوان یک منطقه ی آزاد و مقصد گردشگری تا کنون توجه صاحب نظران را به خود جلب کرده است. اغلب صاحب نظران به واسطه مقایسه ی عملکرد جزیره ی کیش با مقاصد گردشگری و مناطق آزاد تجاری موفق در دیگر نقاط جهان، بر این عقیده اند که منطقه ی آزاد کیش نتوانسته است به اهداف مقرر خود دست یابد؛ به زعم آنان این عدم توفیق از طرفی به مشخص نبودن جایگاه این مناطق در ایران و از طرفی دیگر به فراهم نبودن ملزومات سخت افزاری و نرم افزاری مربوط است. برخی از تحلیل گران معتقدند دیدگاه مشترکی نسبت به جایگاه این مناطق در برنامه ی اقتصادی کشور وجود ندارد؛ در نتیجه ی فقدان استراتژی مشخص و مرتبط با کارکرد مناطق آزاد، برنامه های جامع و بلند مدت توسعه در این مناطق پیگیری نمی شوند. به دنبال فراهم نبودن بستر مناسب شکل گیری مناطق آزاد، به اعتقاد صاحب نظران این مناطق از حرکت در مسیر دستیابی به اهداف منحرف شده اند. اما اکثریت قریب به اتفاق مقالات انتقادی فوق، در قالب مقالات مطبوعاتی، بدون پشتوانه، عدم انجام پژوهش های میدانی و دخالت دادن نظر بازیگران همراه بود. مقایسه ی منطقه ی آزاد کیش با دیگر مناطق آزاد موفق جهان به ویژه حاشیه ی خلیج فارس از یگر نقاط ضعف مقالات مذکور است، چرا که بستر تأسیس این مناطق در ایران با دیگر کشور ها متفاوت بوده است. همچنین جای خالی تحلیل مسیر توسعه منطقه ی آزاد کیش در بین مقالات دیده می شود. در این پژوهش تلاش می شود تا کاستی های مقالات مذکور جبران شود؛ این پژوهش در تلاش است تا توفیق یا عدم توفیق در عملکرد منطقه ی آزاد کیش را با پشتوانه ی لازم همراه سازد. با مطالعه پیشینه ی تاریخی جزیره ی کیش، انجام مشاهده های میدانی و گفت و گو هایی با ذینفعان اعم از مسئولین اجرایی سازمان و بومیان جزیره ی کیش، موانع موجود بر سر راه توسعه ی منطقه ی آزاد کیش تحلیل شده است. همچنین طرح های مدون توسعه ای مطالعه شده و طرح جامع مصوب مورد تحلیل وارزیابی قرار گرفته است که بخش اصلی این پایان نامه را تشکیل می دهد و تحلیل روند توسعه ی جزیره ی کیش بر پایه ی ارزیابی طرح جامع مصوب است. بر اساس یافته های پژوهش نتیجه تحلیل و مذکور حاکی از آن است جزیره ی کیش در مسیر دستیابی به اهداف اولیه خود (تجاری- صنعتی) حرکت نکرده است؛ به نظر می رسد انتظارات فراتر از استعداد ها و امکانت منطقه ی آزاد کیش بوده است؛ تدوین چشم انداز های دور از واقعیت، ساختار های نادرست و بی ثبات مدیریت، به کارگیری تدابیر سلیقه ای سبب شده است تا پردازشی صحیح بر الزامات موجود نیز صورت نگیرد. البته این به معنای صدور حکم قطعی ناموفقیت در رشد و توسعه جزیره کیش نیست. منطقه ی مورد مطالعه در طول دو دهه از جزیره ای متروک با معدود جمعیت بومی مهاجر فرست، به مکانی توسعه یافته و مهاجر پذیر تبدیل شده است، سازندگی و عمران در منطقه از دیگر نشانه های توسعه در جزیره ی کیش است. در پایان به منظور بهبود عملکرد منطقه ی آزاد کیش پیشنهاد ی شود، تدوین، تصویب و اجرای برنامه های جامع و طرح های موضعی و موضوعی از سوی سازمان منطقه ی آزاد کیش پیگیری شود و نظارت و ارزیابی مداوم در حین اجرا برنامه های توسعه صورت پذیرد. همچین وجود یک برنامه ی جامع فرادست در مقیاس ملی می تواند در صورت نظارت و ارزیابی به هنگام، هدایت گر برنامه های جامع درون منطقه ای باشند.